در دوران بارداري، يكي از مهم‌ترين دغدغه‌هاي مادران و پزشكان، اطمينان از سلامت جنين و جريان خون مناسب در جفت و بند ناف است. در گذشته، پزشكان تنها با شنيدن صداي قلب جنين يا بررسي رشد فيزيكي او قضاوت مي‌كردند، اما امروزه با پيشرفت تكنولوژي، روشي دقيق‌تر و پيشرفته‌تر به نام سونوگرافي داپلر به كمك متخصصان زنان و زايمان آمده است. اين روش نه تنها تصوير معمولي از جنين نشان مي‌دهد، بلكه سرعت و كيفيت جريان خون در عروق جنين، جفت و حتي رحم مادر را به‌طور لحظه‌اي اندازه‌گيري مي‌كند. به همين دليل در بسياري از بارداري‌ها، به‌خصوص مواردي كه ريسك بالا دارد، پزشكان انجام آن را ضروري مي‌دانند.

سونوگرافي داپلر چيست و چگونه كار مي كند؟

سونوگرافي داپلر نوعي سونوگرافي پيشرفته است كه بر اساس اثر داپلر (تغيير فركانس امواج صوتي هنگام برخورد به اجسام در حال حركت) كار مي‌كند. وقتي خون در عروق جريان دارد، گلبول‌هاي قرمز مدام در حركت هستند و امواج صوتي كه به آن‌ها برخورد مي‌كند، تغيير فركانس مي‌دهند. دستگاه اين تغييرات را به‌صورت رنگ يا منحني‌هاي سرعت ثبت مي‌كند. نتيجه‌ي كار، تصاويري رنگي يا نمودارهايي است كه پزشك مي‌تواند با يك نگاه، بفهمد آيا خون به اندازه كافي به جنين مي‌رسد يا نه. اين روش كاملاً بي‌خطر و بدون اشعه است و معمولاً در سه‌ماهه دوم و سوم بارداري انجام مي‌شود.

چه زماني پزشك درخواست سونوگرافي داپلر مي دهد؟

پزشك معمولاً در شرايط خاص اين سونوگرافي را تجويز مي‌كند؛ مثلاً وقتي مادر فشار خون بالا يا ديابت بارداري دارد، جنين رشد كمتري از حد انتظار نشان مي‌دهد، مايع آمنيوتيك خيلي كم يا خيلي زياد است، بارداري دوقلو يا چندقلو باشد يا سابقه سقط و مشكلات جفتي در بارداري‌هاي قبلي وجود داشته باشد. حتي در مواردي كه مادر احساس كاهش حركت جنين مي‌كند سونوگرافي داپلر جنين در شيراز و ساير شهرها به‌عنوان يك ابزار سريع و دقيق براي بررسي وضعيت عروق بند ناف و جفت به كار مي‌رود.

مهم‌ترين كاربرد هاي سونوگرافي داپلر در بارداري

اين روش مي‌تواند كمبود اكسيژن جنين، مشكلات جفت، تنگي عروق بند ناف، خطر پره‌اكلامپسي و حتي برخي ناهنجاري‌هاي قلبي جنين را تشخيص دهد. براي مثال اگر مقاومت عروق بند ناف بالا باشد، يعني خون به سختي به جنين مي‌رسد و ممكن است رشد او متوقف شود. يا اگر جريان خون در شريان مغز جنين كاهش پيدا كند، مغز براي حفظ خودش خون بيشتري دريافت مي‌كند كه علامت هشداردهنده‌اي است. شناسايي زودهنگام اين مسائل باعث مي‌شود پزشك بتواند به‌موقع مداخله كند؛ از تجويز دارو گرفته تا بستري مادر و در موارد حاد، تصميم به زايمان زودرس.

آيا سونوگرافي داپلر براي جنين و مادر خطر دارد؟

خير، اين سونوگرافي دقيقاً مثل سونوگرافي معمولي از امواج صوتي استفاده مي‌كند و هيچ نوع اشعه ايكس يا ماده حاجب ندارد. تا امروز هيچ مطالعه معتبري نشان نداده كه استفاده درست و محدود از داپلر در بارداري براي جنين يا مادر خطرناك باشد. فقط در مواردي كه سونوگرافي خيلي طولاني و با شدت بالا انجام شود (كه در مراكز معتبر اتفاق نمي‌افتد) ممكن است دماي بافت كمي بالا برود، به همين دليل دستورالعمل‌هاي جهاني تأكيد دارند كه فقط وقتي واقعاً نياز است انجام شود و زمان آن محدود باشد.

تفاوت سونوگرافي داپلر با سونوگرافي معمولي چيست؟

سونوگرافي معمولي فقط تصوير سياه و سفيد از اندام‌ها و استخوان‌هاي جنين مي‌دهد، اما داپلر رنگ و جهت جريان خون را نشان مي‌دهد و سرعت آن را اندازه‌گيري مي‌كند. به زبان ساده، سونوگرافي معمولي مثل يك عكس ثابت است، ولي داپلر مثل فيلمي است كه جريان خون را زنده نشان مي‌دهد. به همين دليل در بارداري‌هاي پرخطر، پزشك معمولاً هر دو نوع را با هم درخواست مي‌كند؛ اول سونوگرافي آنومالي براي بررسي ساختار جنين و بعد داپلر براي اطمينان از عملكرد عروق و تغذيه مناسب او.

نتايج غير طبيعي داپلر چه معنايي مي تواند داشته باشد؟

وقتي شاخص‌هاي مقاومت عروقي (مثل PI، RI و S/D)  بالاتر يا پايين‌تر از حد نرمال باشند، ممكن است نشانه محدوديت رشد داخل رحمي (IUGR)، كم‌خوني جنين، مشكلات جفت يا حتي خطر مرگ داخل رحمي باشد. البته يك نتيجه غيرطبيعي به‌تنهايي كافي نيست؛ پزشك معمولاً چند بار در فواصل مشخص داپلر را تكرار مي‌كند و با تست NST و بيوفيزيكال پروفايل تركيب مي‌كند تا تصميم نهايي را بگيرد. خبر خوب اين است كه با تشخيص زود هنگام، اغلب مي‌توان با استراحت مطلق، دارو يا حتي انتقال به مركز مجهز‌تر، جنين را نجات داد.

حرف آخر؛ چرا نبايد از انجام آن غفلت كنيم؟

سونوگرافي داپلر امروزه يكي از دقيق‌ترين ابزارها براي ارزيابي سلامت جنين در بارداري‌هاي پرخطر است. اين روش ساده، سريع و بي‌خطر مي‌تواند تفاوت بين يك بارداري آرام و يك فاجعه را مشخص كند. اگر پزشك معالجتان آن را توصيه كرد، به‌هيچ‌وجه به تعويق نيندازيد؛ چون زمان در اين موارد طلاست. مراقبت دقيق و به‌موقع نه تنها آرامش خاطر به شما مي‌دهد، بلكه شانس تولد يك نوزاد سالم و سرحال را به‌شدت بالا مي‌برد.